Ειδική Αγωγή - ΥΛΙΚΟ-Σύνδρομο Down: Δυσκολίες στην ομιλία και τη γλώσσα-Στρατηγικές αντιμετώπισης

Τα παιδιά με σύνδρομο Down τυπικά έχουν κάποια βλάβη στην ομιλία και τη γλώσσα και θα έπρεπε να τα βλέπει τακτικά λογοθεραπευτής, ο οποίος μπορεί να προτείνει ατομικές δραστηριότητες που να προωθούν την ανάπτυξη της ομιλίας και του λόγου. Υπάρχουν παιδιά που διατηρούν το έλειμμα στη γλωσσική ανάπτυξη και σε μεγαλύτερες ηλικίες και άλλα που συνεχώς βελτιώνονται φτάνοντας να μιλούν όπως όλοι οι υπόλοιποι, αν και συχνά με μια πιο "τηλεγραφική" μορφή λόγου.

Η γλωσσική καθυστέρηση προκαλείται από συνδυασμό παραγόντων, μερικοί από τους οποίους είναι φυσικοί (σωματικοί) και μερικοί οφείλονται περισσότερο σε αντιληπτικά και γνωστικά προβλήματα. Οποιαδήποτε καθυστέρηση στην εκμάθηση της κατανόησης και χρήσης της γλώσσας είναι πιθανόν να οδηγήσει σε γνωστική καθυστέρηση. Το επίπεδο της γνώσης και κατανόησης και επομένως η ικανότητα πρόσβασης στο αναλυτικό πρόγραμμα θα επηρεασθεί αναπόφευκτα. 

Οι δεξιότητες κατανόησης είναι μεγαλύτερες από τις δεξιότητες έκφρασης. Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά με σύνδρομο Down καταλαβαίνουν τη γλώσσα καλύτερα απ’ ό,τι είναι ικανά να την μιλήσουν. Σαν αποτέλεσμα, οι γνωστικές τους δεξιότητες συχνά υποτιμούνται.

Κοινά χαρακτηριστικά καθυστέρησης στην κατάκτηση της γλώσσας

- Μικρότερο λεξιλόγιο που οδηγεί σε λιγότερη γενική γνώση.

- Δυσκολία στην εκμάθηση των κανόνων της γραμματικής (παράλειψη συνδέσμων, προθέσεων κ.λ.π.) που έχει σαν αποτέλεσμα ένα τηλεγραφικό στυλ ομιλίας.

- Ικανότητα εκμάθησης νέου λεξιλογίου πολύ ευκολότερα από τους κανόνες της γραμματικής.

- Μεγαλύτερα προβλήματα στην εκμάθηση και τον χειρισμό της κοινωνικής γλώσσας.

- Μεγαλύτερα προβλήματα στην κατανόηση συγκεκριμένης γλώσσας του αναλυτικού προγράμματος.

- Δυσκολία στην κατανόηση οδηγιών.

Επιπροσθέτως, ο συνδυασμός μιας μικρότερης στοματικής κοιλότητας και αδύναμου στόματος και μυών της γλώσσας δυσκολεύει το σχηματισμό λέξεων (σωματικά). Και όσο μεγαλύτερη είναι η πρόταση, τόσο μεγαλύτερο και το πρόβλημα της άρθρωσης γίνεται.

Τα προβλήματα ομιλίας και λόγου γι’ αυτά τα παιδιά συχνά σημαίνει ότι τους δίνονται λιγότερες ευκαιρίες ν’ απασχοληθούν με τη γλώσσα και τη συζήτηση. Είναι πιο δύσκολο γι’ αυτά να ζητήσουν πληροφορίες ή βοήθεια. Οι ενήλικες τείνουν να ρωτούν κλειστές ερωτήσεις ή να τελειώνουν την πρόταση για το παιδί, χωρίς να του δίνουν τον απαιτούμενο χρόνο ή τη βοήθεια να το κάνει μόνο του.

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το παιδί:

- Να έχει λιγότερες γλωσσικές εμπειρίες που θα του δώσουν τη δυνατότητα να μάθει νέες λέξεις και δομές πρότασης.

- Να έχει λιγότερη εξάσκηση για να βελτιώσει την καθαρότητα της άρθρωσης. 

Στρατηγικές:

- Δώστε χρόνο για επεξεργασία της γλώσσας και ανταπόκριση.

- Ακούστε προσεκτικά - το αυτί σας θα προσαρμοστεί.

- Εξασφαλίστε άμεση οπτική επαφή πρόσωπο με πρόσωπο.

- Χρησιμοποιείτε απλή και οικεία γλώσσα και σύντομες συνοπτικές προτάσεις.

- Ελέγξτε την κατανόηση-ζητήστε από το παιδί να επαναλάβει τις οδηγίες.
- Αποφύγετε διφορούμενο λεξιλόγιο.

- Ενισχύστε την ομιλία με εκφράσεις του προσώπου, νόημα ή χειρονομία.

- Διδάξτε ανάγνωση και χρησιμοποιείτε τυπωμένο λόγο για να βοηθήσει την ομιλία και τη γλώσσα.

- Ενισχύστε τις προφορικές οδηγίες με έντυπο, εικόνες, διαγράμματα, σύμβολα και αντικείμενα.

- Δώστε έμφαση σε λέξεις κλειδιά, ενισχύοντας οπτικά.

- Διδάξτε γραμματική με έντυπο- καρτέλες, παιγνίδια, εικόνες με προθέσεις, σύμβολα κ.λ.π.

- Αποφύγετε τις κλειστές ερωτήσεις και ενθαρρύνετε το παιδί να μιλάει προφέροντας περισσότερες από μια λέξεις.

- Ενθαρρύνετε το μαθητή να μιλάει δυνατά στην τάξη παρέχοντας οπτική καθοδήγηση. Ίσως είναι ευκολότερο να διαβάζει ο μαθητής πληροφορίες παρά να μιλάει αυθόρμητα.

- Η χρήση ενός ημερολογίου "σπίτι-σχολείο" μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να διηγηθούν τα "νέα τους".

- Αναπτύξτε τη γλώσσα μέσα από τη δραματοποίηση και τα παιγνίδια ρόλων.

- Ενθαρρύνετε το παιδί να ηγηθεί μιας ομάδας.

- Κανονίστε τακτικές και επιπρόσθετες ευκαιρίες να μιλάει σε άλλους, να παίρνει μηνύματα κ.λ.π.

- Να παρέχετε πολλές δραστηριότητες /παιγνίδια ακρόασης, καθώς  και οπτικά και απτικά υλικά για να ενισχύετε την προφορική εργασία και να δυναμώσετε τις ακουστικές δεξιότητες.

Φτωχή ακουστική βραχυπρόθεσμη μνήμη και δεξιότητες ακουστικής επεξεργασίας

Άλλα προβλήματα ομιλίας και λόγου στα παιδιά με σύνδρομο Down απορρέουν από δυσκολίες στη βραχυπρόθεσμη ακουστική μνήμη και τις δεξιότητες επεξεργασίας.

Η ακουστική βραχυπρόθεσμη μνήμη είναι η αποθήκη της μνήμης που χρησιμοποιείται για να κρατά, να επεξεργάζεται, να κατανοεί και να αφομοιώνει την ομιλούμενη γλώσσα αρκετή ώρα μέχρι να ανταποκριθούμε σ’ αυτήν. Οποιαδήποτε βλάβη στη βραχυπρόθεσμη ακουστική μνήμη επηρεάζει σημαντικά την ικανότητα του μαθητή ν’ ανταποκριθεί στον προφορικό λόγο ή να μάθει βασιζόμενο αποκλειστικά στις ακουστικές του δεξιότητες. Επιπλέον, βρίσκει πιο δύσκολο το ν’ ακολουθεί και να θυμάται προφορικές οδηγίες. 

Στρατηγικές:

- Περιορίστε τις προφορικές οδηγίες.

- Αφήστε χρόνο στο παιδί να επεξεργαστεί και ν’ ανταποκριθεί σε προφορικές πληροφορήσεις.

- Επαναλάβετε ατομικά στο μαθητή κάθε πληροφορία/οδηγίες που δίνονται γενικά στην τάξη.

- Προσπαθήστε ν’ αποφύγετε μακροσκελείς οδηγίες/συζητήσεις στην τάξη.

- Σχεδιάστε μια οπτική μετάφραση και/ή μια εναλλακτική δραστηριότητα.

Να θυμάστε: τα παιδιά με σύνδρομο Down είναι δυνατοί στη μάθηση με οπτικά μέσα αλλά φτωχοί στη μάθηση με ακουστικά μέσα. Χρειάζονται οπτική υποστήριξη και συγκεκριμένα και πρακτικά υλικά για να ενισχύονται τα ακουστικά δεδομένα της πληροφόρησης.

Μικρότερη διάρκεια συγκέντρωσης

Πολλά παιδιά με σύνδρομο Down έχουν μικρή διάρκεια συγκέντρωσης και εύκολα διασπώνται. Επιπλέον, η ειδική διδασκαλία με υποστήριξη,  ιδιαίτερα όταν είναι ένας προς έναν (εξατομικευμένη), είναι πολύ πιο εντατική και το παιδί κουράζεται πολύ ευκολότερα απ’ ότι ένα παιδί χωρίς υποστήριξη.

Στρατηγικές:

- Δημιουργήστε μια κλίμακα με σύντομες, στοχευμένες και σαφώς καθορισμένες εργασίες μέσα στο μάθημα.

- Να ποικίλλει το επίπεδο απαιτήσεων των εργασιών.

- Να ποικίλλει ο τύπος υποστήριξης του παιδιού.

- Χρησιμοποιήστε τους συμμαθητές για να κρατάνε το μαθητή στην εργασία.

- Στις ομαδικές δραστηριότητες  της τάξης, να βρίσκεται ο  μαθητής κοντά στο δάσκαλο.

- Η εργασία στον Η/Υπολογιστή μπορεί  να κρατήσει το ενδιαφέρον του παιδιού για μεγαλύτερη χρονική διάρκεια.

- Δημιουργήστε ένα κουτί δραστηριοτήτων. Αυτό είναι χρήσιμο όταν το παιδί έχει τελειώσει μια δραστηριότητα πριν απ’ τους συμμαθητές του, και χρειάζεται αλλαγή δραστηριότητας ή ένα διάλειμμα. Βάλτε μέσα δραστηριότητες που το παιδί  κάνει ευχάριστα, συμπεριλαμβάνοντας βιβλία, κάρτες, παιγνίδια λεπτών κινητικών δεξιοτήτων κ.λ.π. Αυτό ενθαρρύνει την επιλογή μέσα σε μια δομημένη κατάσταση.  Ένας καλός τρόπος για να ενθαρρύνουμε φιλίες και συνεργασία είναι να επιτρέπουμε τη συμμετοχή περισσότερων παιδιών σε μια δραστηριότητα.

Γενίκευση, σκέψη και διαλεκτική

Η όποια έλλειψη των παιδιών στην ομιλία και το λόγο, αναπόφευκτα επηρεάζει τις δεξιότητες της σκέψης και της διαλεκτικής. Αφηρημένες έννοιες/θέματα μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο να τις κατανοήσουν και μπορεί να επηρεασθεί η επίλυση προβλημάτων.

Στρατηγικές:

- Μη θεωρείτε δεδομένο ότι ο μαθητής θα αφομοιώσει τη γνώση αυτόματα.

- Διδάξτε τις νέες δεξιότητες χρησιμοποιώντας ποικιλία μεθόδων και υλικών, σε μια ευρεία κλίμακα περιβαλλόντων.

- Ενισχύστε τη μάθηση αφηρημένων εννοιών με οπτικά και απτικά εποπτικά υλικά.

- Προσφέρετε επιπλέον εξηγήσεις και επιδείξεις.

- Ενθαρρύνετε την επίλυση προβλημάτων.

Επιμέλεια: Ράνια Χιουρέα (PhD) Σύμβουλος ΕΑΕ

Πηγή: Ηλιαχτίδα  (Ένωση γονέων και φίλων ατόμων με σύνδρομο Ντάουν)

Αποσπάσματα από μεταφρασμένο άρθρο του Down Syndrome Trust: «Παιδιά με σύνδρομο Down»

Ανάρτηση chiourea.gr   στο Ειδική Αγωγή - ΥΛΙΚΟ-Σύνδρομο Down

Διαβάστε επίσης:

• Ένταξη των παιδιών με σύνδρομο Down στο γενικό σχολείο
• Εκπαίδευση των «Νταουνων» ή εκπαίδευση του…… με Ντάουν? Εσωγήινοι, εξωγήινοι σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα ύπουλου, καμουφλαρισμένου δια της ένταξης, αποκλεισμού!!! Δρ. Κων/νος Δαραής
• 13 πράγματα που δεν πρέπει να πεις ποτέ σε μια μητέρα παιδιού με Σύνδρομο Down
• Παιδιά με σύνδρομο Down - Πληροφορίες για Δασκάλους στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
• Εκπαίδευση παιδιών με σύνδρομο Down. Γενικό ή Ειδικό Σχολείο; Κωνσταντίνος Δαραής