Πάνω από 5000 τίτλους βιβλίων στη δανειστική βιβλιοθήκη του Φάρου Τυφλών Ελλάδος

Αναμφισβήτητα το βιβλίο συνιστά την πιο επαναστατική ανθρώπινη εφεύρεση. Εκπαίδευση, ενημέρωση, ψυχαγωγία αλλά και επικοινωνία διέπονται από αυτό το μέσο. Ανυψώθηκε και λογοκρίθηκε όσο τίποτε άλλο κι επιβίωσε. Μπορεί κάποιος όμως να φανταστεί το βιβλίο πέρα από την έντυπη μορφή;

Για κάποιους το βιβλίο είναι μόνο ήχος. Είναι φωνή. Είναι συναίσθημα και αίσθηση.

H Αθηνά Τσάση, που είναι επί χρόνια υπεύθυνη της δανειστικής βιβλιοθήκης ομιλούντων βιβλίων στο Φάρο Τυφλών της Ελλάδος (μη κερδοσκοπικό σωματείο, που εξυπηρετεί άτομα με πρόβλημα όρασης) και νυν εθελόντρια, σε συνέντευξη, έδωσε τις παρακάτω πληροφορίες στο Γιώργο Πανόπουλο, από το Literature.gr

 Από πότε ξεκίνησε η ηχογράφηση βιβλίων στο Φάρο Τυφλών της Ελλάδος και ποιες ανάγκες επεδίωξε να καλύψει;

Από την ώρα που κυκλοφόρησε στην ελληνική αγορά το μαγνητόφωνο, ο Φάρος Τυφλών της Ελλάδος ξεκίνησε την ηχογράφηση βιβλίων. Πάντοτε υπήρχαν άνθρωποι με πρόβλημα όρασης που αγαπούσαν τη λογοτεχνία ή ήθελαν να σπουδάσουν αλλά δεν είχαν τη δυνατότητα. Ενστερνιζόμενος ο ΦΤΕ το πάγιο αίτημα των τυφλών, κυρίως για την εκπαίδευση, ήταν ο πρώτος φορέας που ανέλαβε επίσημα αυτό το εγχείρημα. Μέχρι πρότινος οι μαθησιακές ανάγκες καλύπτονταν από το στενό περιβάλλον των τυφλών. Αρχικά εθελοντικά κι έπειτα πιο οργανωμένα με εργαζόμενους, όπως εγώ, καλύψαμε μαθησιακές ανάγκες και παράλληλα σταδιακά εμπλουτίσαμε τη βιβλιοθήκη στον τομέα της λογοτεχνίας, με σκοπό την ψυχαγωγία.

Σε μια κοινωνία πιο ρατσιστική τότε, όπου ο τυφλός ήταν ένας ανάπηρος, τον οποίο «έκρυβε» η  οικογένεια και μόνο κάποια μέλη της αστικής τάξης είχαν τη δυνατότητα να εκπληρώσουν τις απαιτήσεις τους, βρέθηκαν μορφωμένοι άνθρωποι στο διοικητικό συμβούλιο του ΦΤΕ ώστε να προάγουν το όραμά τους για την επιμόρφωση των τυφλών. Αντέγραψαν, λοιπόν, την ελληνική ραδιοφωνία με την ανάγνωση βιβλίων τότε και την ακρόαση θεατρικών έργων, καθώς και το αμερικανικό ινστιτούτο τυφλών.

Η πρωτοβουλία αυτή έγινε πιο συστηματική συμπίπτοντας με την έξοδο της χώρας από την εφτάχρονη λογοκρισία με αποτέλεσμα αφενός να αφεθεί ελεύθερο το βιβλίο αφετέρου ο κόσμος να έχει μεγάλη δίψα για διάβασμα, ιδιαίτερα οι πιο ώριμοι τυφλοί που βίωσαν τη χούντα εντονότερα. Ήταν και η εποχή που δημιουργήθηκαν πάρα πολλοί εκδοτικοί οίκοι. Επιπλέον  επιπρόσθετη ανάγκη προέκυψε λόγω της νομοθεσίας του 1975, που επέτρεπε πλέον την εισαγωγή ατόμων με αναπηρία σπουδαστών σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα χωρίς εξετάσεις. Ήταν τέτοιες, λοιπόν, οι συγκυρίες, που ευνόησαν όλο αυτό το εγχείρημα

Επιχειρήσαμε επομένως να καλύψουμε ανάγκες μαθητών και σπουδαστών. Οι υπόλοιποι τυφλοί, που έβλεπαν τι γινόταν άρχισαν και αυτοί να έχουν τα δικά τους αιτήματα. Έτσι στο περιθώριο αυτών, προσπάθησα μόνη μου αρχικά, να ηχογραφώ βιβλία πρωτίστως κλασικής λογοτεχνίας εξαιτίας και της έμφυτης αγάπης μου στη λογοτεχνία. Αγκάλιασαν με θέρμη τόσο εμένα προσωπικά όσο και την ενέργεια αυτή. Αργότερα, το 1987, βλέποντας τη μεγάλη επιτυχία και τον ενθουσιασμό του κόσμου, δημιούργησε  στούντιο ηχογράφησης ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Τυφλών και ύστερα η δουλειά μοιράστηκε ακόμα πιο πολύ καθώς το Κέντρο Εκπαίδευσης Τυφλών ανέλαβε το μερίδιο των σχολικών και πανεπιστημιακών βιβλίων.

Μετά από μία 38χρονη πορεία συνεχούς λειτουργίας μπορούμε να καυχόμαστε ότι η δανειστική βιβλιοθήκη του ΦΤΕ διαθέτει πάνω από 5000 τίτλους βιβλίων, οι οποίοι καλύπτουν ευρύ φάσμα αναγνωσμάτων.

Μιλήστε μου για τις αναγνωστικές προτιμήσεις των τυφλών

Εφόσον υπάρχουν άνθρωποι διαφόρων επιπέδων μόρφωσης, υπάρχουν και τα αντίστοιχα ενδιαφέροντα. Συμβαίνει ό,τι ακριβώς και με το βλέπον κοινό. Η διαφορά έγκειται στο ό,τι οι τυφλοί συνιστούν ακροαματικό κοινό.

Κάθε χρόνο αυτό το κοινό ανανεώνεται και όλο και περισσότεροι άνθρωποι με πρόβλημα όρασης διαβάζουν. Και μάλιστα οι πολλοί είναι νεοτυφλοθέντες. Θέλεις η έξαρση ασθενειών, που ευνοούν την τύφλωση,  θέλεις τα ατυχήματα, άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα και διαφόρων επιπέδων μόρφωσης, ξαφνικά μένουν χωρίς όραση και στρέφονται στο διάβασμα

Πιστεύετε ότι συνέβαλε θετικά η διάθεση ηχητικών βιβλίων στα άτομα με πρόβλημα όρασης;

Βεβαίως και συνέβαλε θετικά. Κατ’ αρχάς βοήθησε στην κοινωνικοποίηση τους. Τα πρώτα χρόνια, που δεν υπήρχε η κοινωνική υπηρεσία και άλλες δραστηριότητες, η βιβλιοθήκη ήταν μια διέξοδος. Άρχισαν να βγαίνουν και να έρχονται στο Φάρο να δανειστούν βιβλία, να συναντηθούν με άλλους ανθρώπους, να ανταλλάξουν απόψεις και να κάνουν τις δικές τους προτάσεις. Έφερναν τα βιβλία που ήθελαν να διαβαστούν. Αυτός είναι ο λόγος που υπάρχει τόση αγάπη για τη βιβλιοθήκη. Θεωρείται ίδιον δημιούργημα των τυφλών  .

Έπειτα υποστηρίχτηκαν ψυχολογικά. Παρηγορήθηκαν άνθρωποι που τυφλώθηκαν σε ώριμη ηλικία. Βρήκαν μια απαντοχή. Γνώρισαν κόσμο και πήραν κουράγιο. Αυτό ήταν και το έναυσμα για να δημιουργηθούν κι άλλες δραστηριότητες στο χώρο του ΦΤΕ.

Αντιμετωπίσατε ποτέ πρόβλημα με το καθεστώς των πνευματικών δικαιωμάτων, που δεν επιτρέπουν την αναπαραγωγή με οποιοδήποτε μέσο βιβλίων, κι αν ναι, πώς επιλύθηκε;

Ποτέ δεν αντιμετώπισα τέτοιου είδους πρόβλημα. Άλλωστε ο ΦΤΕ δεν ηχογραφούσε για κερδοσκοπικούς λόγους παρά μάλλον ζημιωμένος έβγαινε από αυτό,  και οι ίδιοι οι οίκοι δεν αναλάμβαναν αυτή τη δουλειά. Αντίθετα πάρα πολλοί εκδοτικοί μας προσέφεραν έργα τους. Πήγαινα και τους εξηγούσα τη δουλειά που κάνω και μας ενίσχυαν στον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης. Αρκετοί εκδοτικοί οίκοι, αρκετοί διανοούμενοι, όπως ο Νίκος Δήμου, η αδελφή του Στρατή Τσίρκα κ.α., μας χάρισαν βιβλία τους.

Ακόμα για τις εκδόσεις συνιστά διαφήμιση το να ακούγεται το όνομά τους. Με αυτόν τον τρόπο ένας τυφλός θα σκεφτεί ίσως να πάρει δώρο σε έναν φίλο του βλέποντα κάποιο βιβλίο που του άρεσε.

  

Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι διαφορές για έναν αναγνώστη με πρόβλημα όρασης  ανάμεσα σε ένα ηχητικό βιβλίο, που αναγιγνώσκεται από κάποια ανθρώπινη φωνή με ένα ηλεκτρονικό βιβλίο, που ένας άνθρωπος με πρόβλημα όρασης θα διαβάσει μέσω συνθέτη φωνής στον υπολογιστή;

Είναι αλήθεια πως ένας τυφλός μπορεί να πάρει ένα βιβλίο και να το διαβάσει ηλεκτρονικά μέσω συνθέτη φωνής. Ο συνθέτης φωνής όμως, όπως και κάθε τι μηχανικό, έχει όρια. Δεν μπορεί να διαβάσει τα πάντα. Ένα παράδειγμα είναι το  γράμμα ”Κ”  όπου το συναντήσει θα το διαβάσει πάντα κύριος.. . Ακόμα δεν είναι άνθρωπος. Δεν έχει ούτε το κατάλληλο χρώμα ώστε να αποδώσει το κείμενο σωστά, ούτε την ευελιξία. Ο χειρότερος αναγνώστης υπερτερεί του καλύτερου συνθέτη φωνής.

 Πιστεύετε ότι η διάθεση ηχητικών βιβλίων θα πρέπει να διευρυνθεί και να αναλαμβάνεται από τους εκδοτικούς οίκους στην Ελλάδα;

Δυστυχώς ο Έλληνας δεν είναι φανατικός αναγνώστης. Δεν διαβάζει πολύ. Στις χώρες που υπήρξε η ανάγκη, κυκλοφόρησαν και audio books για βλέποντες. Κάποια στιγμή στη δεκαετία του 80 γνωστός εκδοτικός οίκος προέβει σε αυτήν την έκδοση με πρόφαση ότι γίνεται για τυφλούς. Δε βρήκε ανταπόκριση ούτε σε τυφλό κοινό επειδή συνιστά σοβαρό επιβαρυντικό έξοδο, ούτε σε βλέποντες καθώς είμαστε κατά μέσο όρο ελάχιστοι αναγνώστες. Οι τυφλοί Έλληνες διαβάζουν δυστυχώς εξ ανάγκης. Επομένως δεν υπάρχει τέτοια ζήτηση γιατί δεν υπάρχει το κοινό.

Βέβαια στο παρελθόν τις δεκαετίες του 60 και του 70 όλη η Ελλάδα άκουγε τη βιβλιοθήκη στο ραδιόφωνο. Ο μέσος Έλληνας τότε ήταν ακροατής. Προϊόντος του χρόνου με την είσοδο της τηλεόρασης και ειδικά των ιδιωτικών καναλιών ο Έλληνας έγινε περισσότερο οπτικός τύπος και το μέσο αυτό δεν προήγαγε καθόλου τη λογοτεχνία. Αντίθετα αν ταξιδέψεις στην Ευρώπη, θα συναντήσεις ανθρώπους να πηγαίνουν στη δουλειά ή να οδηγούν και να έχουν στα ακουστικά το βιβλίο τους. Φυσικά και έναν βιβλιόφιλο αφορά και αυτή η μορφή βιβλίου κι όπως καθήλωνε στο παρελθόν τον κόσμο η ραδιοφωνία, το ίδιο πιθανότατα θα αποτελούσε και σήμερα επιλογή του. Αλλά όταν οι πωλήσεις των βιβλίων είναι χαμηλές, οι αναγνώστες ανώτερου μορφωτικά επιπέδου λίγοι και οι εκδότες αναγκάζονται να καταφύγουν σε χαμηλής ποιότητας εύπεπτα ρομάντζα για να επιβιώσουν, πώς να ευδοκιμήσει στο ευρύ κοινό το ηχητικό βιβλίο;

Προσωπικά διαβάζω κι η ίδια ηχητικά βιβλία κι έχω και τις δικές μου προτιμήσεις όσον αφορά τους αναγνώστες. Όταν, ας πούμε, βρίσκομαι στην παραλία θα προτιμήσω να ακούσω μία αγαπημένη φωνή από το να σηκώνω το βάρος ενός βιβλίου και να δυσκολεύομαι στην ανάγνωση. Αν και σημειωτέον δεν είμαι ακουστικός τύπος αλλά νιώθω ότι πηγαίνω πίσω στα παιδικά μου χρόνια, όπου άκουγα το βιβλίο στο ραδιόφωνο.

  

Πώς βλέπετε το μέλλον των ηχητικών βιβλίων και πώς ενδεχομένως θα θέλατε να είναι;

Πάντα θα υπάρχει η ανάγκη για την παραγωγή ηχητικών βιβλίων κι όσο πιο πολύ καλλιεργείται το κοινό τόσο πιο απαιτητικό θα γίνεται.

Πηγή: literature.gr| Oct 20, 2014