Τα τικ, όπως το ανασήκωµα των ώµων ή το
ανοιγοκλείσιµο των µατιών, αποτελούν αντικείµενο συζητήσεων, αφού όλοι µπορούµε
να τα αναγνωρίσουµε. Αρκετά συχνά, µάλιστα, διακωµωδούνται στον κινηµατογράφο
και την τηλεόραση, λόγω της άποψης ότι αποτελούν µία αθώα κατάσταση νευρωσικού
τύπου, επισηµαίνει στο Life Positive ο κ. Κώστας Σπίγγος, ειδικός νευρολόγος. Τι είναι, όµως,
τελικά τα τικ και πως θεραπεύονται;
Ως τικ ή αλλιώς µυόσπασµα, όπως είναι ο επιστηµονικός
όρος στη γλώσσα µας, ορίζεται οποιαδήποτε επαναληπτική (µε άτακτο και
απρόβλεπτο χαρακτήρα) κίνηση, που εµφανίζεται σταθερά σε συγκεκριµένη θέση ή
θέσεις (πολλαπλά τικ) του σώµατος. Σύµφωνα µε τον κ. Κώστα Σπίγγο, νευρολόγο,
«ανήκουν στις εξωπυραµιδικές διαταραχές κινητικότητας και είναι περισσότερο
ιδιοπαθής κατάσταση, δηλαδή δεν βρίσκεται κάποιο αίτιο». Ο πρώτος που τα
αναγνώρισε ως πάθηση ήταν ο Georges Gilles de la Tourette το 1885, ο οποίος θεώρησε τα πολλαπλά τικ ως νευρολογική
πάθηση- έκτοτε τα τικ φέρουν το όνοµά του (σύνδροµο Tourette). Σήµερα πιστεύεται ότι το σύνδροµο Tourette αποτελεί τη σοβαρότερη εκδήλωση ενός φάσµατος
συµπτωµάτων, στο οποίο συµπεριλαµβάνονται τα παροδικά ή χρόνια τικ και η
ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.
Τα τικ εµφανίζονται συχνότερα στα παιδιά στην
ηλικία περίπου των 5 ετών και συνήθως εξαφανίζονται µέχρι την ενηλικίωση, αν
και σε κάποιες περιπτώσεις παρουσιάζονται και σε µεγαλύτερη ηλικία. Τα τικ
έχουν εξάρσεις και υφέσεις, ενώ έχουν «προτίµηση» στα αγόρια, πιθανότατα επειδή
δυσκολεύονται περισσότερο να εκφράσουν τα συναισθήµατά τους. «Μεγάλη σηµασία
για το χαρακτηρισµό µιας κίνησης ως τικ έχει η ικανότητα προσωρινής εκούσιας
αναστολής της από τον πάσχοντα ή παραγωγής της κατά παραγγελία, που δεν
χαρακτηρίζει άλλες υπερκινητικές καταστάσεις, όπως τη χορεία, τη δυστονία, τις
µυοκλονίες κ.ά. Ένα τικ είναι δυνατό να εµφανίζεται και κατά τη διάρκεια του
ύπνου» µας λέει ο κ. Σπίγγος.
«Συνήθως τα τικ εξαφανίζονται ή µειώνεται η
έντασή τους, προς στο τέλος της εφηβείας», καθησυχάζει ο κ. Σπίγγος. «Άλλες
φορές, οι πάσχοντες υιοθετούν άλλες κινήσεις εκτόνωσης της έντασης, όπως οι
ρυθµικές κινήσεις των ποδιών, η ονυχοφαγία ή η ενασχόληση µε τα µαλλιά ή το
δέρµα. Επειδή όµως τα τικ συνδέονται µε το στρες, είναι πιθανή η επανεµφάνιση ή
η επιδείνωσή τους σε «πιεσµένες» περιόδους».
Ποια είναι η αιτία των τικ;
«Αν και τα τικ αποτελούν αντικείµενο ερευνών,
µέχρι στιγµής δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία σχετικά µε τα αίτια για την εµφάνιση
και τους µηχανισµούς παραγωγής τους. Στις περισσότερες των περιπτώσεων το στρες
φαίνεται να είναι ο βασικότερος παράγοντας για την εµφάνιση των συµπτωµάτων»,
αναφέρει ο κ. Σπίγγος. Από µελέτες που έχουν γίνει µέχρι σήµερα, δεν
αποδεικνύεται πως υπάρχει συγκεκριµένη εγκεφαλική βλάβη. Συνήθως τα άτοµα έχουν
φυσιολογική νοηµοσύνη και φυσιολογική ανατοµία εγκεφάλου. «Πιθανολογείται,
ωστόσο, ότι το πρόβληµα οφείλεται σε δυσλειτουργία κάποιων νευροδιαβιβαστών
(π.χ. ντοπαµίνη, σεροτονίνη) στην περιοχή των βασικών γαγγλίων, µια περιοχή
στον εγκέφαλο που συνδέεται µε την κινητικότητα».
Με την παρατήρηση έχει προκύψει ότι οι
συνηθέστερες αιτίες εµφάνισης τικ είναι:
- Το στρες: Είναι η
αιτία για την ξαφνική εµφάνιση ενός µεµονωµένου τικ.
- Εγκεφαλικό
επεισόδιο, λοίµωξη, αυτοάνοσο νόσηµα: Είναι οι αιτίες για τικ που εµφανίζονται
σε µεγαλύτερη ηλικία.
- Λοίµωξη από
στρεπτόκοκκο: Είναι η αιτία για την εµφάνιση του συνδρόµου PANDAS, όπου ένα παιδί
µετά από λοίµωξη µε το µικρόβιο που συχνά προκαλεί φαρυγγίτιδα ή
αµυγδαλίτιδα, εµφανίζει ξαφνικά τικ και ιδεοψυχαναγκασµούς.
- Γενετικοί
παράγοντες: Μελέτες έχουν δείξει ότι το σύνδροµο Tourette οφείλεται σε
σηµαντικό βαθµό σε γενετικούς παράγοντες. Όταν ένα µέλος µιας οικογένειας
εµφανίζει το σύνδροµο, είναι πιθανόν να βρούµε συγγενείς α ή β βαθµού µε
τικ ή ιδεοψυχαναγκαστικά συµπτώµατα.
Τα τικ αρχικά εκδηλώνονται µε µια
υποσυνείδητη επιθυµία του πάσχοντα να πραγµατοποιήσει τη συγκεκριµένη κίνηση.
Προοδευτικά, όσο γίνεται προσπάθεια να ανασταλλεί, η επιθυµία γίνεται
συνειδητή, µέχρι να πραγµατοποιηθεί και να µπορέσει να «απελευθερωθεί». Οι
πάσχοντες συχνά προσπαθούν να ενσωµατώσουν το τικ τους σε άλλες σκόπιµες
κινήσεις, ώστε να το συγκαλύπτουν.
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Ο ιατρός είναι αυτός που µε τη βοήθεια και
τις πληροφορίες που θα του παράσχει ο πάσχων, θα διαγνώσει το τικ και την αιτιολογία
του, αφού δεν υπάρχει κάποιο τεστ γι’ αυτό το σκοπό. Είναι απαραίτητο για τη
σωστή διάγνωση το ιστορικό να περιέχει πληροφορίες για πιθανές προγεννητικές
διαταραχές, τον τοκετό, τραυµατισµούς στο κεφάλι, επεισόδια µηνιγγίτιδας ή
εγκεφαλίτιδας στο παρελθόν, δηλητηριάσεις, την ενδεχόµενη χρήση ναρκωτικών
ουσιών και τη συνήθη λήψη φαρµάκων. Στοιχεία της σωµατικής, ψυχικής και
κοινωνικής εξέλιξης, αλλά και των ακαδηµαϊκών επιτευγµάτων του ατόµου, είναι
επίσης σηµαντικά. Μερικές φορές, είναι σκόπιµη η πραγµατοποίηση ορισµένων
εξετάσεων, ώστε να αποκλειστεί η ύπαρξη παθολογικών καταστάσεων που µπορεί να
έχουν συµπτώµατα παρόµοια µε τα τικ.
Υπάρχει θεραπεία;
«Τα τικ, όταν είναι µεµονωµένα και δεν συνοδεύονται
από άλλα συµπτώµατα, δεν έχουν σοβαρές συνέπειες στη ζωή του πάσχοντος. Οι
κυριότερες επιπλοκές των τικ αφορούν τις διαπροσωπικές του σχέσεις, γι’ αυτό
και η βάση της θεραπευτικής των τικ είναι η ψυχοθεραπεία», σηµειώνει ο κ.
Σπίγγος. Η ψυχολογική υποστήριξη θα βοηθήσει τον πάσχοντα να αντιµετωπίσει την
αιτία που δηµιουργεί το τικ και να ελέγξει την έντασή του. Ταυτόχρονα, θα
µπορέσει να αντιµετωπίσει και τα προβλήµατα συµπεριφοράς και αποδοχής του
εαυτού που πιθανόν συνυπάρχουν. Επίσης, η φυσική άσκηση και οι τεχνικές
χαλάρωσης (yoga, διαλογισµός) µπορούν να συµβάλουν στην
ανακούφιση από το άγχος, το οποίο πιστεύεται ότι αυξάνει την ένταση των τικ.
«Υπάρχει και φαρµακευτική αγωγή, η οποία
περιλαµβάνει χαµηλές δόσεις αντιψυχωτικών, όπως η αλοπεριδόλη και ενδείκνυται
µόνο για τις περιπτώσεις όπου το τικ διαταράσσει σηµαντικά την ποιότητα ζωής
του πάσχοντος. Oι παρενέργειές τους, όπως η καταστολή και η
διαταραχή της γνωσιακής λειτουργίας, καθιστούν τη χρήση τους απαγορευτική σε
καταστάσεις µικρής σοβαρότητας και σε µικρότερες ηλικίες».
«Το παράδοξο ωστόσο είναι», προσθέτει ο κ.
Σπίγγος «ότι η πρόταση του γιατρού για θεραπεία µε αντιψυχωτικά φάρµακα,
έρχεται να συµπληρώσει το µύθο περί ψυχολογικής προέλευσης των τικ. Έτσι, µετά
από το αρχικό χρονοβόρο γκρέµισµα αυτού του µύθου, ο γιατρός χρειάζεται να
αφιερώσει άλλο τόσο χρόνο για να πείσει τους γονείς γύρω από το πώς γίνεται µία
µη ψυχιατρική κατάσταση θεραπεύεται µε ψυχιατρικά φάρµακα».
Αναγνωρίστε τα!
Τα τικ διαχωρίζονται ανάλογα µε τη φυσιολογία
τους σε:
- Απλά κινητικά:
Ανοιγοκλείσιµο µατιών, τίναγµα κεφαλιού, ανασήκωµα ώµων, µορφασµοί
προσώπου.
- Απλά φωνητικά:
Καθάρισµα του λαιµού, ρούφηγµα της µύτης, κραυγές.
- Πολύπλοκα κινητικά:
Πηδήµατα, άγγιγµα άλλων προσώπων ή πραγµάτων, στριφογύρισµα γύρω από τον
εαυτό και µερικές φορές αυτοτραυµατικές πράξεις, όπως κτύπηµα ή δάγκωµα
των χεριών.
- Πολύπλοκα φωνητικά:
Άσχετες λέξεις ή φράσεις, κοπρολαλία (κοινωνικά απαράδεκτες λέξεις),
ηχολαλία (επανάληψη ενός ήχου, µιας λέξης ή µιας φράσης που µόλις έχει
ακουστεί) και παλιλαλία (επανάληψη της τελευταίας λέξης που το ίδιο το
παιδί έχει πει).
Ανάλογα µε τη διάρκειά τους διαχωρίζονται σε:
- Παροδικά: Διαρκούν
περίπου 3 µήνες ενώ δεν απαιτούν θεραπεία.
- Χρόνια: Διαρκούν
περισσότερο από ένα χρόνο και ανήκουν στις πιο σπάνιες περιπτώσεις. Έχουν
την ιδιότητα να µεταβάλλονται λίγο ως προς τον χαρακτήρα τους, µε το
πέρασµα του χρόνου. Παρόλο που συνήθως δεν απαιτούν θεραπεία, µπορεί να
προκαλούν έντονη ενόχληση.
