Ο Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου μιλάει για το πώς τα παιδιά διαμορφώνονται μέσω της μουσικής

Ο Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου είναι ο χαρισματικός ιδρυτής του συστήματος νεανικών ορχηστρών "Ελ Συστέμα" που έχει αλλάξει ριζικά την ζωή χιλιάδων παιδιών στη Βενεζουέλα. Εδώ μοιράζεται μαζί μας την θαυμάσια ιστορία του και αποκαλύπτει την επιθυμία του για το βραβείου TED που θα μπορούσε να έχει μεγάλο αντίκτυπο στις ΗΠΑ και πέρα απ' αυτές.

Τι είναι όμως το El Sistema;

Το 1975 η Βενεζουέλα είχε δυο συμφωνικές ορχήστρες και ένα κοινό περίπου 1.000 ακροατών κλασικής μουσικής. Τότε σʼ ένα υπόγειο γκαράζ στο Καράκας ο οικονομολόγος και ερασιτέχνης μουσικός José Antonio Abreu, μερικοί δάσκαλοι εθελοντές και 11 παιδιά μαζεύονται για να φτιάξουν ορχήστρα με την πεποίθηση ότι η κλασική μουσική δεν πρέπει να είναι προσβάσιμη μόνο στην ανώτερη τάξη αλλά δικαίωμα και εφόδιο ζωής των μη προνομιούχων, επίσης.

Την επόμενη μέρα τα παιδιά -αξιοσημείωτο είναι ότι δεν γνώριζαν μουσική- είναι 45 και την μεθεπόμενη 75. Αναλογιζόμενοι την κοινωνική κατάσταση στην Βενεζουέλα, όπου η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών μεγαλώνουν μέσα στη φτώχεια, την βία και την εγκατάλειψη, η αθρόα προσέλευσή τους είναι σαφές ότι δεν βασιζόταν στην αγάπη τους για την μουσική που δεν γνώριζαν αλλά πρωτίστως στην ενστικτώδη ανάγκη τους να ενταχθούν σε μία δημιουργική ομάδα, να είναι μέρος συνόλου που παράγει έργο.

Ο José Antonio Abreu, εθελοντής στο όραμα ενός καλύτερου κόσμου κατάφερε το σχεδόν ακατόρθωτο: να ευαισθητοποιήσει το υδροκέφαλο κράτος να χρησιμοποιήσει μέρος των κεφαλαίων που εισρέουν από την παραγωγή πετρελαίου για την χρηματοδότηση του προγράμματος ευρέως γνωστού ως «El Sistema» (Το Σύστημα). Το πρόγραμμα τελικώς δεν χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού αλλά από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Ανάπτυξης με μοναδικό σκοπό την σωτηρία των παιδιών από τους κινδύνους των πολυτάραχων δρόμων της χώρας και είναι σχεδόν απίστευτη, ακόμα και για αναπτυγμένες χώρες πόσο μάλλον για τριτοκοσμικές, η συνέπεια όλων των κυβερνήσεων στην διατήρηση του προγράμματος.

Στις μέρες μας και στον τόπο μας που η συστηματική και σοβαρή ενασχόληση με την κλασική μουσική μεταφράζεται από πολλούς ή σαν «κουσούρι» ή σαν ταξικό χαρακτηριστικό ή –εσχάτως- ως κληρονομικό δικαίωμα, η ταραχώδης Βενεζουέλα και Το Σύστημα της έρχεται να αναπτερώσει τις ελπίδες εκείνων που οραματίζονται ένα καλύτερο κόσμο μέσω μουσικών δρόμων.

Η δομή του συστήματος έχει την βάση της στις πολύ μικρές ηλικίες, με τα núclei, δηλαδή κέντρα εκπαίδευσης σπαρμένα σε όλες τις πόλεις της Βενεζουέλας, όπου γίνονται δεκτά όλα τα παιδιά από δύο χρονών, με μόνη προϋπόθεση την καθημερινή τετράωρη συμμετοχή τους στην μουσική εκπαίδευση.

Εκπαίδευση που διαφοροποιείται από την δυτική, στο γεγονός ότι δεν στηρίζεται στην μοναχική μελέτη (μελανό σημείο στην χαρά που υπόσχεται η μουσική).

Τα μαθήματα είναι ομαδικά και υποχρεωτικά, καθώς επίσης η δημιουργία μικρών συνόλων που χρησιμοποιούνται και ως ομάδες μελέτης και η συμμετοχή αυτών στις ορχήστρες, από την πρώτη στιγμή της επαφής των παιδιών με το όργανο. Τα μουσικά σχήματα που ξεχωρίζουν έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο και στην ορχήστρα.

Με λίγα λόγια Το Σύστημα καλλιεργεί την ομαδική δουλειά, την συνεργασία, την υπευθυνότητα και την κοινωνικότητα εξυπηρετώντας με τον καλύτερο τρόπο το σκοπό του προγράμματος. Όπως πολλάκις αναφέρεται σε συνεντεύξεις των ανθρώπων της διοίκησης του El Sistema, ο σκοπός ποτέ δεν ήταν η αναζήτηση ταλέντων αλλά η καλλιέργεια του ταλέντου, με στόχο μια κοινωνία με πολίτες «οπλισμένους» με αυτοεκτίμηση.

Η επιτυχία του σκοπού πιστοποιείται και από ενήλικες που είχαν την τύχη σαν παιδιά να περάσουν την πόρτα ενός núcleo με κοινό τόπο στις δηλώσεις τους την διαπίστωση ότι η μουσική δεν τους άνοιξε μόνο επαγγελματικές πόρτες αλλά κυρίως τους ορίζοντες του μυαλού τους.

Αλλά ακόμα και οι στατιστικές της εγκληματικότητας, σε μία χώρα που κυριολεκτικά αιμορραγεί και η αστυνομία απουσιάζει, επιβεβαιώνουν το προφανές: η μουσική σώζει.

Από το 1975 όμως έως το 2007 τα νούμερα είναι εντυπωσιακά. Η κρατική επιχορήγηση ανέρχεται πλέον σε 29 εκατομμύρια δολάρια και σε αυτή πρέπει να προστεθούν και οι χορηγίες τραπεζών, καθοριστικές για την συνέχιση και ανάπτυξη του προγράμματος. καθώς και οι ιδιωτικές χορηγίες όπου το κυνήγι τους καλά κρατεί κι εκεί και παντού. Το αποτέλεσμα των διατιθέμενων κεφαλαίων είναι: 60 παιδικές ορχήστρες (από 2 έως 12 ετών), 120 νεανικές (πάνω από 12 ετών), 30 επαγγελματικές, 120 κέντρα εκπαίδευσης, αμέτρητα μουσικά σύνολα και η Simon Bolivar Youth Orchestra of Venezuela (με μέλη τους καλύτερους των τοπικών ορχηστρών ηλικίας από 12 έως 26 ετών) το καμάρι της χώρας, το σήμα κατατεθέν της στον αντίποδα των ποδοσφαιρικών ομάδων άλλων λατινοαμερικάνικων εθνών.

Στο μουσικό οικοδόμημα εμπλέκονται ως μαθητές, δάσκαλοι, συνθέτες, οργανοποιοί και ό,τι άλλο αφορά την μουσική 250.000 άνθρωποι. Το 80% των παιδιών που η διαδρομή της ζωής τους πέρασε μέσα από το El Sistema συνεχίζουν νʼ ασχολούνται με την μουσική και μάλιστα πολλές φορές ως εθελοντές δάσκαλοι στη νέα γενιά του Συστήματος, η δική τους συνεισφορά στο όραμα μιας καλύτερης κοινωνίας, απόρροια της εκπαίδευσης που δέχθηκαν.

Στη Βενεζουέλα πλέον, ένας στους εκατό ανθρώπους ανήκει σε μία ορχήστρα και γίνεται η αφορμή ώστε το περιβάλλον του να έρθει σʼ επαφή με την κλασική μουσική –που το 1975 αριθμούσε 1.000 άτομα- και να γεμίζει τις αίθουσες συναυλιών στις πολλές παραστάσεις (αρκετές από τις οποίες δωρεάν) που δίνουν οι ορχήστρες. Η δυναμική του κοινού ήταν ικανή να εξαντλήσει τα εισιτήρια που εκδόθηκαν για σειρά 20 συναυλιών μιας τοπικής ορχήστρας.

Πηγή: [Μουσικό διαδικτυακό περιοδικό TAR: http://www.tar.gr/content/content/print.php?id=1140]